Wczasy Wakacje

Hel – Historia

Herb miasta przedstawia klucz w dwiema gwiazdkami sześcioramiennymi po obu stronach.
Nazwę Hel wywodzi się od duńskiego Hael – „hak” oraz Hale – „ogon”. Miejscowi Kaszubi Mierzeję Helską nazywają różnie: Pólwespa Elski, Usep czy Elska Kosa, a także Gęsa Szeja, Krowi Jązek czy Krowi Ogón.
Hel byłby wymarzonym miejscem na spędzenie letnich wakacji, gdyby nie jednostka wojskowa, która spacyfikowała miasto. Ma ono wszelkie atuty: ładne centrum z charakterystycznymi rybackimi dom-kami, sosnowy las, szeroką piaszczystą plażę. Na końcu Mierzei panuje specyficzny mikroklimat – silne wiatry wpływają na powstanie olbrzymich mas zdrowego nie tylko na migdałki aerozolu.
Niestety, dość nieszczęśliwie dla turystyki, w latach 30. tereny te zostały zajęte przez wojsko z powodu stanu zagrożenia. Po wojnie stan zagrożenia trwał najwyraźniej dalej, a nawet zwiększył się, gdyż przy wjeździe obowiązywały przepustki. Teraz pozornie sytuacja poprawiła się, ale mające liczebną przewagę wojsko nadal dyktuje swoje warunki. Przy wjeździe zobaczysz dzielnego wojaka przy punkcie kontroli. Atrakcyjny koniec cypla teoretycznie jest niedostępny, gdyż leży na terenie jednostki. Podobnie rzecz się ma z latarnią, która jednak jest dostępna dla zwiedzających. Jak można się domyślić, nie brakuje sporów pomiędzy cywilami, którzy próbują skorzystać z turystycznego boomu, a mocno zasiedziałymi władzami wojskowymi.

W przeszłości używano nazw Hela, Heyla, Heli czy Hyla, w gwarze miasto nazywane było Hel, El, Ela czy Ejla. W dość swobodnych, ale nie pozbawionych fantazji interpretacjach, nazwę łączono z górnołużyckim „hoła” („las”), z legendarną księżniczką Helą, z niemieckim słowem „Hohle” („jaskinia”) czy anglosaskim „hela ferse” („pięta”). Faktycznie uważa się, że wyraz może wywodzić się z języka staroger-mańskiego. Szukając polskiego źródła, nazwę zestawia się ze słowem „hyl” oznaczającym „cypel ziemi w wodę wchodzący”. W języku kaszubskim słowo to określa „miejsce wzniesienia, zakryte od wiatrów”.

Na początku XV w. w odległości 1,5 km od istniejącego miasta, nazywanego od tej pory Starą Helą, powstaje nowa osada – Nowa Hela, która w 1430 r. otrzymała prawa miejskie. Oba ośrodki rywalizowały między sobą, w końcu przewagę uzyskała Nowa Hela. W 1500 r. doszło na plaży do regularnej bitwy pomiędzy mieszkańcami skłóconych miast.

Historia Helu

Długa i bogata historia Helu zaczyna się gdzieś we wczesnym średniowieczu. Do końca XII w. zajmujący się korsarstwem mieszkańcy mieli zachować wiarę w pogańskich bogów. Uważano też, że Hel był kiedyś samodzielnym królestwem, co miała potwierdzać znaleziona moneta z napisem „Rex Hele”. Lokacja miasta na prawach lubeckich nastąpiła prawdopodobnie jeszcze przed 1266 r. Z aktu założenia Bractwa Sw. Katarzyny wynika, że Hel był miastem. W 1378 r. wielki mistrz Winrich von Kniprode potwierdził prawa miejskie lubeckie. Od połowy XIV w. Hel znajdował się pod zarządem władz miejskich Gdańska.

W średniowieczu mieszkańcy zajmowali się się rybołówstwem morskim, głównie połowem śledzi oraz wytapianiem tranu. Na początku XV w. drastycznie zmniejszyły się łowiska śledzi i miasto przeżywało głęboki kryzys. Później coraz większą rolę odgrywał handel morski. Okręty pływały stąd do Danii, Szwecji i krajów nadbałtyckich. W czasie wojen prowadzonych przez Zakon Krzyżacki z Polską, mieszkańcy zobowiązani byli dostarczać wojskowych. Jednak w przypadku bitwy grunwaldzkiej nie posłano nikogo, usprawiedliwiając się tym, że miasto trzeba pilnować dzień i noc przed korsarzami.

Już na mocy przywileju Kazimierza Jagiellończyka z 1454 r. Hel włączono do posiadłości Gdańska. W 1526 r. Zygmunt Stary nadał miastu na własność Hel oraz część Mierzei Helskiej aż po dzisiejszą Jastarnię. W tym samym roku mieszkańcy przeszli na protestantyzm. W 1572 r. ogromny pożar zniszczył Nową Helę. W kilka lat później w czasie oblężenia Gdańska, które nie chciało uznać Stefana Batorego, wojska dowodzone przez Ernesta Wejhera zajęły Hel.

Aż do czasów II rozbioru Polski, Hel znajdował się w rękach Gdańska, potem został zajęty przez Prusy. W czasie wojen napoleońskich kwaterujący tu Francuzi wywieźli z kościoła wszystkie kosztowności.

W 1872 r. Hel utracił prawa miejskie, które odzyskał w 1963 r. W końcu XIX w. przystąpiono do budowy portu rybackiego. W tym czasie łowiono na kutrach żaglowych, silniki spalinowe wprowadzono na początku tego wieku. Przed wojną była to największa polska baza rybołówstwa morskiego. W 1921 r. zarejestrowano 180 rybaków, posiadających 42 kutry motorowe, jedną łódź motorową oraz 175 łodzi motorowo-żaglowych. Na początku lat 20. otwarto tu pierwszą polską placówkę zajmującą się badaniami biologii morza (Morskie Laboratorium Rybackie), którym kierował Kazimierz Demel. 6 IX 1938 r. po raz pierwszy w historii kuter rybaka Franciszka Piechowskiego „Hel-111″ wyruszył na Morze Północne. Rejs trwał 20 dni i rybacy przywieźli około 60 beczek śledzi solonych i 140 skrzyń śledzi w lodzie.

Od końca XIX w. coraz tłumniej przyjeżdżają tu na wakacje turyści (400-600 osób rocznie). W 1896 r. otwarto zakład kąpielowy, w trzy lata później nowy kurhaus. Sama miejscowość liczyła w tym czasie około tysiąca mieszkańców, w tym 50 katolików. Do wybuchu wojny miasto zachowało swój niemiecki charakter. Wśród gości odnotowywano ludzi związanych ze sferami dyplomatycznymi, wojskowymi, na lato przyjeżdżał tu marszałek sejmu Rataj i Stefan Żeromski. Wojsko Polskie pod dowództwem Steyera i Unruga broniło się na Helu aż do 2 X 1939 r.

W czasie wojny mieściło się tu silne zgrupowanie wojsk niemieckich i z tego powodu Hel został zdobyty jako ostatnie polskie miasto 10 V 1945 r.